‘Banken,’ zegt Ali, ‘zijn geldmachines. Ze kopen geld zo voordelig mogelijk in en zetten het weer zo duur mogelijk weg. Het is inkoop en verkoop, niet veel anders dan bij de autohandelaar. Autohandelaren claimen dat hun auto’s betrouwbaar zijn, misschien ooit een keer gebruikt door een oud dametje om boodschappen mee te doen. Bankiers zijn weinig anders als ze hun diensten en producten aanbevelen. Ook zij verkopen “veiligheid”. In de praktijk zijn banken dan ook allang geen financiële dienstverleners meer – wat ze zeggen te zijn – maar handelaars in geld. Ze richten zich niet op winst door tevreden klanten, maar op winst no matter what.’
Ali’s ogen schieten naar Duke, een van zijn adviseurs bij TransIP, het webhostingbedrijf dat hij als twintigjarige tijdens zijn studie heeft opgericht. In korte tijd bouwde hij het uit tot de grootste webhostingprovider van de Benelux. Met zo’n 70 medewerkers en ruim 150.000 klanten draait het een miljoenenomzet.
Tegenover elkaar aan het restauranttafeltje lijken ze tegenpolen. Hij, Duke, is robuust gebouwd. Met zijn bruinblonde haar en kalme, blauwe blik oogt hij als het prototype van de nuchtere Hollander. Vol aandacht richt hij zich op zijn omgeving. Ali, jongensachtig, heeft nog bijna gitzwart haar en snelle, donkere ogen. Hyperactief en multitaskend in de weer is hij snel afgeleid van het moment en met zijn gedachten alweer bij een nieuwe stap.
Ook hun achtergronden verschillen. Duke, 43 jaar, maakte carrière binnen de corporate structuren van de financiële wereld, ging van bedrijf naar bedrijf. Ali, veertien jaar jonger, is de selfmade young man, de non-conformistische vrijbuiter, fan van Nietzsche en Dostojevski. Hij bouwt zijn bedrijven zelf.
Ondanks hun verschillen delen ze een aantal gemeenschappelijke waarden en eigenschappen. Dat moet wel, weet Duke, anders had er geen band tussen hen kunnen bestaan. Eerlijkheid en een open geest zijn de twee belangrijkste.
Ali accepteert alleen advies van mensen die hij mag en die hem de waarheid vertellen. Waarom tijd verdoen met vervelende mensen of met versluierde boodschappen? Als Ali je mag, en het sentiment is wederzijds, dan is het vast omdat je een open geest hebt, de absolute voorwaarde om in Ali’s ogen vernieuwend te kunnen zijn. Alleen open geesten kunnen de toekomst vormgeven, vindt hij.
‘Al dat gezeur over bonussen en failliete banken? Het komt allemaal door die handelgedreven mindset. Het is een fenomeen van de afgelopen decennia. Eens, daarvoor, waren banken onze partner. Ze droegen met hun dienstverlening bij aan onze groei en welvaart. De grootte van hun handel – en daarmee hun winst – werd in toom gehouden door de sociale omgeving en beperkt door de oude technologie. Door de verbetering van die technologie werden de reken- en rentemodellen steeds complexer, het geld en de klant steeds fictiever, wat steeds meer ruimte gaf om alsmaar groter te groeien. Zo werden ook de risico’s groter en groter. Banken houden inmiddels vooral zichzelf en hun problemen in stand. Ze zijn naar binnen gericht, op hun eigen wereld, op hun eigen cultuur. Ze willen overleven en klampen zich vast aan de tijd van Encyclopaedia Britannica, terwijl iedereen Wikipedia en andere bronnen kan raadplegen. Want alleen in die tijd, een tijd die allang achter ons zou moeten liggen, kunnen banken als tussenpersoon nog bestaan. OK, ooit hadden banken nut, maar nu is hun monopolie op financiële diensten verouderd. De belangrijkste vraag is daarom: wat brengt ons verder?’
Aandachtig luistert Duke naar wat Ali hem vertelt. Kritiek op de banken heeft hij van hem vaker gehoord, maar zo’n helder en scherp betoog niet eerder. Ali wil duidelijk ergens naartoe…
Ali peilt zijn reactie. Hij wil weten hoe Duke tegen zijn nieuwe idee aankijkt: het idee van een innovatieve, IT-gedreven bank; een radicaal vernieuwde bank van de toekomst, geboren uit ergernis over banken die de verouderde geldindustrie en daarmee zichzelf overeind willen houden.
Die ergernis bereikte een paar weken eerder een hoogtepunt. Op een mooie zomerse dag, tijdens een kleine picknick, werd hij weer eens gebeld. TransIP had last van een iDEAL-storing. Op datzelfde moment schoot hem een stuk op de radio te binnen van die ochtend. De crisis was in volle gang en politici vielen over elkaar heen om er iets over te zeggen en van te vinden. Hij besefte dat hij er iets aan kon doen. Waarom niet het hele verdiensysteem van banken op de schop? Waarom niet een complex model met pasjes, apparaten en transacties via de banken vervangen door simpele en directe betalingen tussen de mensen zelf? Kwam de start van TransIP ook niet voort uit zijn ergernis over papieren en formulieren die handmatig moesten worden ingevuld en ouderwets gefaxt om een domeinnaam te kunnen registreren? De techniek is er en de vraag naar verandering is groot.
En Duke? Die heeft de financiële achtergrond én de interesse en het intellect om niet alleen dat idee, maar vooral de gevolgen ervan te begrijpen.
Duke antwoordt niet en wacht tot Ali zijn gedachten heeft verzameld. Intussen reageert deze op een van de berichtjes die zojuist op zijn iPhone zijn binnengekomen. De nieuwe dienst die TransIP lanceert, een afspraak die moet worden verzet…
‘Waarom geen bank die voor zijn bestaan niet afhankelijk is van rente-inkomsten en ingewikkelde, riskante verdienmodellen,’ pakt Ali door. ‘Een bank die jouw geld direct doorstuurt, zonder het eerst op een eigen, grote rekening te zetten om er zo nog meer geld mee te verdienen. Zo’n bank kent veel minder risico’s, is niet too big to fail of too complex to grasp. Ook heb je dan geen garantiestelsel meer nodig, noch draait de samenleving er als geheel voor op als het mis gaat. Zou het niet mooi zijn als je de essentie van de bank op die manier zou kunnen veranderen? Als je weer van een geldhandel naar een serviceorganisatie gaat? Als je de essentie verandert, dan volgt de rest vanzelf. Hoe ziet zo’n serviceorganisatie er uit? Het is een kleine IT- en dienstverlenende organisatie met een app, een website en een database. Het is een platform, geen bankgebouw. Het formaat van Wikipedia, niet van Encyclopaedia Britannica. Gebruik je voor je betalingen nog altijd nikkel, katoenvezels en plastic? Moet je nog steeds tussen negen en vijf bij een loket gaan staan? Nee, natuurlijk niet. Geen stapels meer met pasjes of chipknips en bankbiljetten die je bij pinautomaten als kroketten uit de muur trekt. Betalingen zijn niet langer contant, ingewikkeld en duur, maar simpel en snel. Hoe mooi zou het zijn als geld zélf in essentie verandert. Als het een sociaal bindmiddel is tussen vrienden, familie en collega’s. Als het weer jóuw geld is, leuk geld.’
‘En de apps die al bestaan dan,’ zegt Duke. ‘Het mobiel bankieren zoals banken dit aanbieden?’
‘Die apps zijn nu al hopeloos verouderd. Ze geven alleen toegang tot de database bij de grote banken en veranderen niks aan het systeem. Onze app staat buiten dat systeem. We bieden mooie diensten en producten die leiden tot tevreden klanten en daarmee tot winst. Voor die diensten en producten rekenen we gewoon een fee voor abonnement en transacties. We gaan ook niet allerlei afgeleide zaken verzinnen. Iedereen kan zelf zijn geld wel beheren en niemand heeft een bank nodig die eigenlijk alleen maar haar eigen producten wil verkopen. Dus,’ vat Ali zijn idee samen, ‘we ontwikkelen een serviceorganisatie voor betalingen, niets meer en niets minder, een sociaal netwerk voor betalingen buiten ouderwetse banken om. Een netwerk dat grote banken op betalingsgebied overbodig maakt en de wereld verandert. We gaan de boel opschudden en de mensen weer teruggeven waar ze recht op hebben: de macht over hun eigen geld. Wat vind je ervan?’
Duke zwijgt, drinkt van zijn koffie en kijkt uit het raam. Ali’s vraag is geen onschuldige, beseft hij. Ze betekent: doe je mee? Ali heeft iemand nodig die de weg kent in de financiële wereld, iemand zoals hij. Samen zouden ze inderdaad een geweldig team zijn. Maar een positief antwoord impliceert zijn vertrek bij EY, Ernst & Young, waar hij onlangs is bevorderd tot Executive Director Transaction Advisory Services.
‘Al die commotie over bonussen en failliete banken,’ vraagt Duke zoekend naar een besluit, ‘waar komt die volgens jou vandaan? Wel meer bedrijven gaan immers failliet en prestatiebeloning heb je overal. Hoezo zijn veel mensen zo specifiek anti-bank? Zijn banken dan zo slecht?’
‘Nee, banken zijn niet goed of slecht,’ antwoordt Ali. ‘En over bankiers, die vrijwel allemaal worden uitgemaakt voor onethische graaiers, heb ik geen negatieve gevoelens. Mijn vrienden van school die later bij de bank terechtkwamen, waren bijvoorbeeld helemaal niet onethisch. Ze belandden alleen bij instellingen waarvan de essentie niet meer werkt. Het komt door een mindset van ongebreidelde geldhandel, díe veroorzaakt bijna onvermijdelijk financiële vraatzucht.’
Duke knikt. Het zijn niet de bankiers, niet de medewerkers, het is het gevolg van een verouderd systeem… ‘Ik denk er over na,’ zegt hij.
Ali betaalt de rekening. Zodra ze het restaurant uitgaan, vliegen de mussen voor hun voeten op.
Dukes semi-elektrische fiets leunt tegen een van de pilaren aan de noord-uitgang van het Max Euweplein. ‘Homo sapiens non urinat in ventum’ staat er boven de poort geschreven: ‘Een verstandig mens plast niet tegen de wind in’.
Duke morrelt aan het slot, het hoofd er niet bij. Een nieuw soort bank, een app eigenlijk, meer niet… Wat vind je ervan? Wat brengt ons verder?
Peddelend op zijn fiets peinst hij door over deze vragen. Hij denkt aan zijn tijd bij Citibank, ruim tien jaar geleden. Elke dag weer was hij daar bezig met het doorsturen van data en daaruit dan zoveel mogelijk rendement halen. In de ochtend kwam het geld binnen, vaak vele miljarden, ’s avonds was het weer weg. Elke dag bleef er ruim voldoende achter om kantoor, medewerkers en aandeelhouders te betalen. Iedereen had zijn eigen taak om het systeem in stand te houden, maar waar het precies over ging was, daar dacht niemand meer over na. De meesten waren vooral bezig met het binnenhalen van hun bonus, sommigen met het pootje lichten van hun collega’s.
De essentie is: wat is goed om te doen en hoe vul je dit vervolgens in? Het geeft een volledig andere kijk op wat een bank zou kunnen zijn. Wat als we ook daadwerkelijk iets aan het systeem kunnen aanpassen? Wat als we, al is het maar in het klein, die essentie écht kunnen veranderen? Als we voorbij een machteloze klaagzang kunnen komen? Veranderen we dan de wereld en onszelf ten goede? Het gevoel dat er een mogelijkheid is om iets te veranderen. Het idee iets te kunnen betekenen en impact te hebben.
Duke hoort pas op het allerlaatste moment het driftig rinkelen van de tram. Hij gooit zichzelf en zijn fiets opzij. Het achterwiel schiet in de rails en weer los, vlak voor de verpletterende wielen. Direct bij aankomst op de Zuidas sms’t hij: ‘Je plan is ontzettend goed: ik lag net bijna onder de tram.’ Verstandig of niet, beseft hij: ze gaan tegen de wind in pissen.
Het is 19 juli 2012.
Meer lezen? Bestel Breken met banken. De eerste editie van Breken met banken is ook direct te downloaden als e-pub.